Mediawijsheid: tips en aandachtspunten #digitaalgeletterdheid

27 februari 2020

Een onbewust klik op een phisingmail door een medewerker van de Universiteit Maastricht heeft aangetoond dat onderwijs en onderzoek steeds kwetsbaarder worden voor hackers [lees hier meer]. Omdat technologie steeds verleidelijker maar ook complexer wordt, wordt het nog belangrijker om aandacht te schenken aan digitaal geletterdheid van docenten. Digitale geletterdheid of digitale competenties bestaan uit: ict basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking [bron: kennisnet].

Cybersecurity, online privacy worden steeds belangrijker. In deze bijdrage zijn een aantal mediawijsheidtips verzameld. Je kunt hiermee je voordeel doen, zowel als privé persoon als professional. Maar allereerst ….

Wat is mediawijsheid?

Mediawijsheid is de kennis, vaardigheden en mentaliteit die nodig zijn om bewust, kritisch en actief om te gaan met media [bron: mediawijsheid competentiemodel. Wil je weten hoe mediawijs je bent? Op Teachers Channel kun je je registreren en een gratis zelftoets doen (15 minuten).

Mediawijsheid: tips en aandachtspunten

 

Phishing

Phishing is iemand verleiden tot het uitvoeren van een handeling, bijvoorbeeld het aanklikken van een link of het openen van een bestand. De aanleiding kan een mailtje, maar ook een telefoontje zijn. Waar vroeger de phishing mailtjes nog knullig van opzet waren en vaak vol taalfouten zaten, zijn deze tegenwoordig zeer professioneel gemaakt en nauwelijks nog van echt te onderscheiden. Op VPNgids.nl vind je tips om nepmail, neptelefoontjes en phishing via WhatsApp te herkennen, zoals:

  • vaag of onduidelijk e-mailadres
  • algemene aanhef
  • vraag om persoonlijke gegevens (zowel mail als telefoon)
  • taalgebruik of vormgeving vreemd of onjuist
  • vraag om op linkjes te klikken of bijlagen te openen
  • vraag om toegang tot je apparaten (telefoon)

Mail

Diensten als Gmail en Hotmail zijn gratis en handig, maar slecht voor je privacy. Gebruik deze diensten voor bv nieuwsbrieven van commerciële partijen. Verstuur er geen privacy gevoelige informatie vandaan. (nb stel voor de zekerheid altijd tweetraps verificatie in). Protonmail is een veilige en gratis maildienst die gebruik maakt van encryptie. Bij de betaalde versie krijg je meer mogelijkheden. Er bestaan ook diensten die je voor een zeer korte tijd een gratis anoniem wegwerp e-mailadres bieden, zie bv, 10 Minute Mail of tijdelijke e-mail. Handig om anoniem rapporten te downloaden die e-mailadressen vragen.

Tip: bij gebruik van tweetraps verificatie wordt je telefoon erg belangrijk, dus beveilig die goed. Meld je ook aan voor diensten als ‘Find my phone’ (Google, Apple, of via account van het merk telefoon)

Tip: Denken ook aan andermans privacy als je mails verstuurt. Gebruik BCC in plaats van CC als je een (grote) groep mailt. Wil je een e-mail met (gevoelige) data versturen en/of beveiligen met encryptie, gebruik dan gratis SURF filesender.

Browsers

De meest gebruikte browsers zijn: Chrome (Google), Safari (Apple), Edge (Microsoft) en Firefox (Mozilla). Volgens de Consumentenbod is Firefox (van Mozilla) daarvan de meest onafhankelijke browser. Veel browsers hebben de mogelijkheid om te kiezen voor incognito tabbladen. Daarmee voorkom je dat er, naar aanleiding van de zoekopdracht, allerlei advertenties verschijnen op sites of sociale media. Je voorkomt echter niet dat de bezochte websites informatie over je opslaan. Installeer Ublock in de browser (support voor Firefox, Google Chrome en Safari). Hiermee worden pop-up advertenties, trackers etc. voorkomen. De nieuwste browser Brave blokkeert al alle advertenties en trackers.

Zoekmachines

Gebruik Duckduckgo of Startpage want dit zijn (in tegenstelling tot Google) zoekmachines die geen persoonsgegevens opslaan. Je kunt ze alletwee integreren in je browser. Ecosia is een duurzame zoekmachine die bomen plant per aantal zoekacties.

Wachtwoorden

De basisregels voor een veilig wachtwoord, of beter nog een veilige wachtzin zijn:

  • hoe langer, hoe beter (minimaal 20 tekens)
  • combi van cijfers, hoofdletters en speciale tekens
  • uniek
  • wachtzin (maar geen spreekwoorden of bekende zinnen)

Sla je wachtwoorden op in een digitale kluis (bv Lastpass) met een sterk wachtwoord (neem bv een hele zin) en stel tweetrapsverificatie in. Lees hier meer over wachtwoorden en wachtzinnen.

Tip: bewaar het wachtwoord van je kluis ook op papier en bewaar die op een veilige plek in huis.

Virusscanners

Neem een goede virusscanner om je computer en smartphone te beschermen tegen phishing, ransomware, onbeschermde websites etc. (het met Windowscomputers meegeleverde ‘Defender’ programma en het vaak voorgeprogrammeerde MacAfee presteren minder goed).

Gratis: Avira en Avast hebben relatief goede gratis programma’s. Op de website van de Consumentenbond staat waar je op moet letten als je een virusprogramma wilt kopen.

Social media

Het slimste wat betreft privacy en dataroof is natuurlijk om geen gebruik te maken van sociale media. Als je het toch doet, stel dan in dat mensen die je willen volgen, daarvoor toestemming moeten vragen. Met name voor Facebook, Instagram en TikTok, waar veel privé foto’s en filmpjes worden gedeeld, is dat verstandig. Stel overal tweestaps beveiliging in.

Whatsapp is (net als Instagram trouwens) van Facebook. Als je vindt dat Facebook al veel te veel data heeft, stap dan over naar Signal (hiermee kun je ook videobellen). De Europese Commissie kiest Signal zelfs als aanbevolen chat-app.

Tip: Log niet in op andere websites met je sociale media accounts, hoe gemakkelijk dat ook is, want alle data wordt gekoppeld. Het is beter om een wachtwoordmanager als LastPass te gebruiken.

Slimme apparaten, IoT (Internet of Things)

Onze levens zijn steeds meer verbonden met het internet (Internet of Things). Door slimme apparaten zoals: Google home, Alexa, thermostaten, televisies, camera’s, koelkasten, routers, deurbellen etc. Gemakkelijk, maar ook kwetsbaar. Zonder dat je het weet kan informatie afgeluisterd worden en doorverkocht. Hoe voorkom je dit? Door regelmatig je slimme apparaten te updaten. Op veiliginternetten.nl vind je tips voor de meest voorkomende slimme apparaten.

Bovenstaande tips heb ik vooral gehaald uit het artikel Privacy op internet; tips en alternatieven van de Bibliotheek Eemland.

Belangrijk in dit verhaal is ook de privacywet die sinds mei 2018 in werking is getreden.

AVG, de privacywet

Wie les geeft krijgt te maken met persoonsgegevens van studenten, cursisten, collega’s, etc. Veel van deze persoonsgegevens mogen gewoon verwerkt worden omdat dit noodzakelijk is voor het onderwijs. SURF heeft een informatieve website beschikbaar gesteld waar de aspecten van de AVG die voor jou als docent van belang zijn toegelicht worden. Zo zijn er een aantal vragen geformuleerd die je jezelf kunt stellen in de verschillende docentrollen (ontwikkelaar, lesgever, beoordelaar, begeleider) waarmee je binnen de richtlijnen van de AVG weet waar je rekening mee moet houden. Zie verder op Privacy in Onderwijs.

Op Zuydnet [alleen met inlog] staan handige tips en FAQ’s om als docent pricvacyproof te werken. De gouden regel is om persoonsgegevens alleen in Zuyd-systemen (Osiris, Moodle, Office 365 etc) te verwerken.

Maar denk ook aan:

  • vergrendeling van je computer als je weggaat, ook al is het maar voor even;
  • om geen gevoelige persoonsgegevens op je bureau te laten liggen, zoals cijfers;
  • om geen usb-sticks te gebruiken voor het opslaan van (gevoelige) persoonsgegevens. Mocht je toch een usb-stick gebruiken, gebruik dan alleen een usb met encryptie;
  • het werken met Microsoft Remote Desktopomgeving als je vanuit thuis met persoonsgegevens verwerkt. Heb je een Windows 10 laptop van Zuyd dan heb je de Remote desktopomgeving niet nodig, je kunt dan rechtstreeks met je laptop inloggen op het netwerk van Zuyd;
  • het regelmatig en veilig back-uppen van je laptop, maar ook van je smartphone en tablet;
  • dat een openbaar wifi-netwerk van bijvoorbeeld een café, hotel, camping, vliegveld, trein of bus nooit veilig is, of je nu een wachtwoord gebruikt of niet.

Meer mediawijze tips zijn te vinden op de websites:

Denk je nu dat je wel Data Detox kunt gebruiken? Volg dan deze achtdaagse ‘kuur’, waarbij je elke dag een onderdeel van je digitale persoonlijkheid behandelt. Het gaat hierbij niet om het minder gebruik van bijvoorbeeld smartphone of sociale media, maar juist over het bewuster gebruik maken ervan. De website data-detox.nl is een initiatief van het Fries Bibliotheken Netwerk. Met dank aan Jeroen de Boer voor deze aanvullende tip.

 

Heb je aanvullingen of aanpassingen? mail dan onderwijsvraag@zuyd.nl.

Gewijzigd 3 juni 2021

Uitgelichte afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay

 

Eén reactie op “Mediawijsheid: tips en aandachtspunten #digitaalgeletterdheid”

  1. matchoffice schreef:

    Super handig artikel! Ik ga zeker eens een aantal manieren proberen
    Bedankt voor het inspireren! Groetjes, Emma

Laat een antwoord achter aan matchoffice Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.